Legjislacioni në fuqi për mbrojtjen e ajrit nga ndotja parasheh që edhe pushteti lokal të hartojë planin e veprimit për cilësinë e ajrit. Por deri më tani shumë pak komuna në Kosovë e kanë hartuar këtë politikë publike.
Raporti i përmbushjes së obligimeve të komunave nga Agjenda Evropiane për periudhën janar – qershor 2021 i publikuar nga Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal bën të ditur se vetëm njëra nga 38 komunat kanë hartuar Planin lokal të veprimit për cilësinë e ajrit. “Hartimi i Planit të veprimit për cilësinë e ajrit mbetet sfidë e theksuar e komunave ku vetëm 1 komunë (Gllogoc) ka hartuar këtë plan”, thuhet në këtë raport.
Sipas Ligjit për mbrojtjen e ajrit nga ndotja (Nr. 03/L-160), komunat e kanë për detyrë hartimin e këtyre planeve sikurse edhe raportimin për zbatimin e tyre. Në nenin 31, të këtij ligji, thuhet se planet lokale të veprimit për cilësinë e ajrit definojnë politikën, menaxhimin e cilësisë së ajrit për periudhën pesë vjeçare dhe veprimet përbrenda territorit të komunës, në harmoni me Strategjinë e cilësisë së ajrit. Gjithashtu shkruan se këto plane janë pjesë integrale e planeve lokale për mjedis. “Raporti për zbatimin e planit shqyrtohet nga Kuvendet e Komunave”, thuhet në paragrafin 3 të këtij neni.
Raporti i Komisionit Evropian për Kosovën i vitit 2020 ka konstatuar se cilësia e ajrit vazhdon të paraqesë kërcënim të madh për shëndetin e qytetarëve kosovarë. “Autoritetet kanë dështuar të miratojnë dhe zbatojnë masa për ta përmirësuar atë, veçanërisht përmes planit të zvogëlimit të emetimeve. Strategjia e cilësisë së ajrit nuk është zbatuar ende. Ndotja e pakontrolluar, sidomos nga termocentralet e vjetruara, sistemi i ngrohjes qendrore, trafiku, emetimet industriale dhe djegia e mbeturinave dhe materialeve të tjera toksike kërkon masa urgjente. Masat për të zbatuar ndalimin e thëngjillit për ngrohje nuk janë efektive dhe duhet të ofrohen subvencione për forma tjera të ngrohjes. Ende nuk janë përgatitur planet e cilësisë së ajrit për zonat në të cilat nivelet e ndotësve tejkalojnë dukshëm vlerat kufitare”, thuhet në këtë raport, ndërkohë që evidentohet progresi në monitorimin e cilësisë së ajrit në kohë reale.
Ndërsa Raporti vjetor për gjendjen e ajrit 2020, i publikuar nga Agjencia për Mbrojtjen e Mjedisit të Kosovës ka bërë të ditur se gjendja e ajrit, përkundër trendit të përmirësimit nga parametrat ndotës, akoma tregon një gjendje jo të mirë për nga cilësia. Sipas këtij raporti burimet ndotëse kryesore të ajrit për vitin 2020 në territorin e Kosovës janë ato ekzistuesit që janë përmendur edhe në raportet e mëhershme si: Termocentralet Kosova A dhe Kosova B; djegiet e vogla (ekonomitë familjare, furrat e bukës, restaurantet, etj.); operatorët industrialë dhe operatorët tjerë ekonomik (bizneset); transporti rrugor; deponitë e mbeturinave urbane; bujqësia; gurëthyesit. “Në vitin 2020, ashtu edhe në vitet paraprake, stinët vjeshtë-dimër kanë rezultuar më ndotje më të lartë krahasim me stinët tjera të vitit. Ky nivel i ngritur i vlerave të ndotëseve në ajër është si rezultat djegieve nga industria, djegiet e lendës fosile për djegie nga ekonomit familjare, transporti etj. Në këtë sezonë, kushtet meteorologjike ndikojnë shumë në cilësin e ajrit përshkak të lagshtisë së ajrit, të reshurave atmosferike, mjegullave, etj”, thuhet në raport.
Me legjislacionin vendor, Ministria është përgjegjëse për menaxhimin e cilësisë së ajrit në tërë territorin e Republikës së Kosovës. Ndërkohë si pjesë e programit të përgjithshëm për mbrojtjen e mjedisit Ligji për Mbrojtjen e Ajrit nga Ndotja inicion edhe përgatitjen e Strategjisë dhe Planit të Veprimit për Cilësinë e Ajrit, dhe se më pastaj hartohen programet lokale për mbrojtjen e ajrit në kuadër të Planeve të tyre Zhvillimore Komunale. Njëherësh masat dhe veprimet e përcaktuara në Strategjinë e Cilësisë së Ajrit paraqesin obligim për të gjithë sektorët për të realizuar veprimet drejt arritjes së objektivave për cilësinë e ajrit. Në mesin e këtyre hisedarëve institucionalë bëjnë pjesë edhe komunat. Në Strategjinë e sipërpërmendur theksohet se komunat miratojnë Planet Lokale të Veprimit në Mjedis (PLVM) dhe programet për mbrojtjen e mjedisit, në përputhje me SMM dhe Planin e Kosovës për Veprim në Mjedis sipas interesave specifike të saj, me përfshirjen e publikut dhe se i raportojnë Ministrisë për zbatimin e këtyre planeve dhe programeve.
Nga vlerësimi i të dhënave për gjendjen e ajrit gjatë vitit 2020, AMMK ka listuar rekomandimet që do të ndikojnë në përmirësimin e cilësisë së ajrit, si zbatimi i legjislacionit për mbrojtjen e ajrit;implementimi i Strategjisë dhe Planit të Veprimit për Cilësinë e ajrit; hartimin e Planeve Lokale të Veprimit në Mjedis në të gjitha komunat; etj.
Duke i marrë për bazë faktet e mësipërme, autoritetet komunale që do të marrin mandatin pas zgjedhjeve komunale të 17 tetorit duhet të angazhohen me seriozitet më të madh për të përmbushur obligimet drejt përmirësimit të cilësisë së ajrit, duke filluar me hartimin e Planeve lokale të veprimit për cilësinë e ajrit.
HumanRightivism
Embassy of Sweden in Pristina
Community Development Fund - CDF
EC Ma Ndryshe